Οστεοπόρωση: Σωτήριο το ασβέστιο και η άσκηση, καταστροφικό το αλάτι

Οι περισσότεροι άνθρωποι νομίζουν ότι από τη στιγμή που τα κόκαλα σχηματιστούν παραμένουν αναλλοίωτα. Η αλήθεια είναι ότι τα οστά μοντάρονται και ξεμοντάρονται συνεχώς, και μέσα σ’Α ένα χρόνο ανακυκλώνεται το 10-30% της μάζας τους. Όμως μετά την ηλικία των 30 ετών αρχίζει να υπάρχει μια ανισορροπία στον ρυθμό γκρεμίσματος και αναστύλωσης των οστών που καταλήγει σε μείωση της πυκνότητάς τους. Αν εξαφανίζεται το 0,5% της οστικής μάζας κάθε χρόνο, μετά από τρεις δεκαετίες θα έχει χαθεί περίπου το 15% των οστών, και κάτι τέτοιο συμβαίνει κατά τη φυσιολογική γήρανση. Αν όμως εξαφανίζεται το 1% κάθε χρόνο, θα έχει χαθεί το 30% των οστών κάτι που είναι αρκετό για δημιουργήσει σοβαρό πρόβλημα.: Ασβέστιο και οστεοπόρωση
Η οστεοπόρωση (οστά με πόρους) εμφανίζεται όταν λείπει από το σώμα το ασβέστιο που είναι το βασικό συστατικό στοιχείο των οστών. Συγχρόνως, το ασβέστιο έχει μεγάλη σημασία για τη σωστή λειτουργία των μυών και του νευρικού συστήματος. Αλλά ένα μέρος του ασβεστίου, γύρω στα 200-350 mg, χάνεται καθημερινά στα ούρα. Αυτό προκαλεί ορμονικές αλλαγές που φθείρουν τα κόκαλα ώστε να κυκλοφορήσει νέο ασβέστιο στο αίμα και στη συνέχεια το σώμα αντικαθιστά το ασβέστιο παίρνοντάς το από τη διατροφή. Αυτός ο μηχανισμός είναι αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο εξελίχθηκε η ζωή. Τα ψάρια απορροφούν τον ασβέστιο που χάνουν από τη θάλασσα αλλά τα θηλαστικά δεν είχαν αυτή την επιλογή στη στεριά. Η λύση για τα θηλαστικά ήταν να πάρουν το ασβέστιο από το σκελετό και στην συνέχεια να το αναπληρώνουν μέσω της διατροφής. Αν όμως δεν υπάρχει αρκετό  ασβέστιο στη διατροφή η φθορά δεν αποκαθίσταται και τα κόκαλα γίνονται πορώδη. Το πρόβλημα δεν γίνεται αντιληπτό διότι δεν υπάρχουν συμπτώματα. Τελικά, ύστερα από μερικές δεκαετίες μπορεί κάποιος πάθει ένα κάταγμα και να πληροφορηθεί από το γιατρό ότι πάσχει από οστεοπόρωση.
Νη νομίζετε όμως ότι αν υπάρχει αρκετή ποσότητα ασβεστίου στη διατροφή, δηλαδή 1-1,3 γρ. την ημέρα, θα προλάβετε την οστεοπόρωση. Διότι στην πραγματικότητα, το θέμα δεν είναι πόσο ασβέστιο υπάρχει στη διατροφή αλλά πόσο απορροφά το σώμα. Από το ίδιο φαγητό, ένα παιδί μπορεί να απορροφήσει το 50% του ασβεστίου και ένας ενήλικας το 15%. Η απορρόφηση του ασβεστίου εξαρτάται από διάφορους παράγοντες και κυρίως από τη ποσότητα της βιταμίνης D που διαθέτει ο οργανισμός. Για να απορροφηθούν τα 200-350 mg ασβεστίου που έχει ανάγκη το σώμα, πρέπει να υπάρχει ικανοποιητική παραγωγή βιταμίνης D,  η οποία δυστυχώς μειώνεται με την πάροδο των δεκαετιών.
Ασκηση και οστεοπόρωση
Αλλά ακόμα κι αν καταπιείτε το ασβέστιο όλου του κόσμου δεν θα αποφύγετε την οστεοπόρωση στην περίπτωση που είστε ξαπλωμένοι όλη μέρα στο κρεβάτι. Το ασβέστιο τοποθετείται στα κόκαλα μόνο όταν ασκείστε και φαίνεται τελικά ότι η οστεοπόρωση είναι μια προσαρμογή του οργανισμού στις συνθήκες της ζωής του. Οι Ρώσοι κοσμοναύτες που έζησαν στο διάστημα αρκετούς μήνες είχαν εκτεταμένη απώλεια οστικής μάζας και επιστρέφοντας στη γη μεταφέρονταν με καροτσάκι. Και βέβαια, το ταξίδι στον ‘Αρη που χρειάζεται ένα χρόνο για να ολοκληρωθεί δεν μπορεί να γίνει προς το παρόν διότι θα αφήσει ανάπηρο το πλήρωμα για πάντα.
Η άθληση είναι το κλειδί για την πρόληψη της οστεοπόρωσης. Οι σημερινές πρωτόγονες φυλές έχουν πιο γερά κόκαλα από τον σύγχρονο άνθρωπο παρότι δεν καταναλώνουν γαλακτοκομικά προϊόντα και άρα δεν παίρνουν πολύ ασβέστιο από τη διατροφή τους. Αντίθετα, ο σύγχρονος άνθρωπος που καταναλώνει περισσότερο ασβέστιο πάσχει από οστεοπόρωση επειδή κάνει καθιστική ζωή. Όταν συγκρίνονται κόκαλα καθιστικών ανθρώπων και αθλητών υπάρχει μεγάλη διαφορά στη πυκνότητά τους και το συμπέρασμα είναι: ναι, σκεφτείτε την διατροφή σας αλλά ανησυχήστε για την φυσική σας δραστηριότητα διότι αυτή είναι που διεγείρει την εναπόθεση του ασβεστίου στα κόκαλα.
Αλάτι και οστεοπόρωση
Ποιο είδος άσκησης ωφελεί; Αυτό που αυξάνει τις δυνάμεις που ασκούνται πάνω στα κόκαλα. Η άσκηση με βάρη κάνει πολύ καλό στα κόκαλα, το ίδιο και το τζόκινγκ ή το γοργό  βάδισμα. Επίσης, από τις καλύτερες ασκήσεις είναι το ανέβασμα ορόφων με τις σκάλες. Οι γιαπωνέζες έχουν μικρότερο ποσοστό οστεοπόρωσης από τις Αμερικανίδες ή τις Ευρωπαίες διότι συχνά κάθονται στα γόνατα κι όταν σηκώνονται ασκούνται δυνάμεις που δίνουν το χημικό ερέθισμα στο σώμα να εναποθέσει το ασβέστιο στα κόκαλα.
Κάτι επίσης σημαντικό είναι να αποφύγετε τη μεγάλη κατανάλωση αλατιού γιατί το νάτριο οδηγεί το ασβέστιο έξω από το σώμα. Οι πρωτόγονες φυλές έχουν γερά κόκαλα όχι μόνο λόγω αυξημένης  φυσικής δραστηριότητας αλλά κι επειδή καταναλώνουν μόνο όσο νάτριο υπάρχει εκ φύσεως στη τροφή. Όμως τα τρόφιμα του σύγχρονου ανθρώπου είναι παραγεμισμένα με αλάτι. Για κάθε 2,5 γρ. νατρίου που εισέρχονται στο σώμα, χάνονται 50 mg ασβεστίου. Αν αυτό συμβαίνει κάθε μέρα, σε 20 χρόνια μια γυναίκα θα έχει χάσει θεωρητικά 365 γρ. ασβεστίου δηλαδή το μισό σκελετό της.
Όσο για τους άνδρες, πριν μερικές δεκαετίες εθεωρείτο ότι η οστεοπόρωση σπάνια τους επηρέαζε αλλά τα πράγματα έχουν σήμερα αλλάξει. Οι άνδρες κινδυνεύουν επίσης από οστεοπόρωση διότι δεν κάνουν πια τις βαριές δουλειές του παρελθόντος. Φυσικά ο άνδρας έχει πλεονέκτημα απέναντι στη γυναίκα διότι στην ηλικία των 30 ετών ο μέσος ανδρικός σκελετός ζυγίζει 1 κιλό ενώ ο γυναικείος 750 γρ. Έτσι ο άνδρας εμφανίζει οστεοπόρωση 10-12 χρόνια αργότερα από τη γυναίκα η οποία χάνει μεγάλο μέρος της οστικής μάζας μετά την εμμηνόπαυση λόγω μειωμένης παραγωγής οιστρογόνων.
Ποιος κινδυνεύει από την οστεοπόρωση
Όλοι μας είμαστε σε κίνδυνο να αναπτύξουμε οστεοπόρωση καθώς μεγαλώνουμε. Αυτό εξηγεί γιατί τα ηλικιωμένα άτομα είναι πιο πιθανό να σπάσουν ένα κόκαλο (ο ιατρικός όρος είναι “κάταγμα”) όταν πέσουν κάτω. Όμως, υπάρχουν κάποια άτομα που είναι πιο πιθανό να πάθουν οστεοπόρωση παρά κάποια άλλα. Ορισμένοι παράγοντες που κάνουν αυτή την διαφορά αναφέρονται πιο κάτω:
Έλλειψη οιστρογόνων: μια γυναίκα είναι σε κίνδυνο ή αν είχε πρόωρη εμμηνόπαυση (πριν την ηλικία των 45 χρόνων) ή αν έκανε χειρουργική αφαίρεση της μήτρας (ο ιατρικός όρος είναι “υστερεκτομή”) με σύγχρονη αφαίρεση της μιας ή και των δυο ωοθηκών.
Έλλειψη άσκησης: η άσκηση διατηρεί τα κόκαλα ισχυρά – τόσο κατά την διάρκεια της ανάπτυξής των όσο και κατά την διάρκεια της ενήλικης ζωής. Έτσι, οποιοσδήποτε δεν ασκείται, ή έχει κάποια πάθηση ή ανικανότητα που κάνει την άσκηση δύσκολη, θα έχει την τάση να χάνει ασβέστιο από τα κόκαλά του και έτσι είναι πιο πιθανό να αναπτύξει οστεοπόρωση.
Ανεπαρκής διατροφή: η δίαιτα που δεν περιλαμβάνει αρκετό ασβέστιο υποβοηθεί την ανάπτυξη της οστεοπόρωσης (βλέπε: Μπορείτε να προλάβετε την οστεοπόρωση;).
Μανιώδες κάπνισμα: ο καπνός μειώνει το επίπεδο των οιστρογόνων στις γυναίκες και μπορεί να προκαλέσει πρόωρη εμμηνόπαυση.
Υπερβολικό ποτό: η πρόσληψη μεγάλης ποσότητας οινοπνεύματος (π.χ. κρασί, μπύρα, ούζο, ουίσκι, κ.ά.) μειώνει την ικανότητα των ειδικών κυττάρων να παράγουν κόκαλο.
Στεροειδή (κορτιζόνη): αν κάποιο άτομο παίρνει στεροειδή (π.χ. πρεδνιζολόνη) για μεγάλο χρονικό διάστημα, αυτό μπορεί να προκαλέσει οστεοπόρωση. (Δείτε το φυλλάδιο της ΕΛ.Ε.ΑΝ.Α. “Χάπια στεροειδών”).
Οικογενειακό ιστορικό: η οστεοπόρωση υπάρχει μέσα σε οικογένειες. Αυτό πιθανόν να οφείλεται σε κάποιο κληρονομικό παράγοντα που επηρεάζει την ανάπτυξη του κόκαλου.
Προηγούμενα κατάγματα: τα άτομα που είχαν κάταγμα low impact είναι σε μεγαλύτερο κίνδυνο να πάθουν ξανά κάταγμα. Επίσης, οι άνδρες και οι γυναίκες που παρουσιάζουν μείωση του ύψους των λόγω καταγμάτων (crush fracture) στους σπόνδυλούς των – οστά της σπονδυλικής στήλης – είναι σε κίνδυνο. (βλέπε: Ποιες είναι οι συνέπειες της οστεοπόρωσης;).
Αποκαλύφτηκε το “μυστικό” για τη θεραπεία της οστεοπόρωσης
Στα κόκαλα ανθρώπων που πάσχουν από δύο σπάνιες νόσους, τη σκληροστέωση και τη νόσο Van Buchen, ανακάλυψαν οι επιστήμονες το “μυστικό” για τη θεραπεία της οστεοπόρωσης.
Η σκληροστέωση περιγράφηκε σε 100 ολλανδικής καταγωγής άτομα (Μπόερς) που ζουν στη Νότια Αφρική, ενώ η νόσος Van Buchen παρατηρήθηκε σε 30 άτομα που ζουν σε ένα ψαροχώρι της Ολλανδίας. Τα άτομα που πάσχουν από αυτές τις νόσους έχουν υψηλής ποιότητας οστική μάζα και δεν παθαίνουν κάταγμα ούτε μετά από ένα σοβαρό τροχαίο ατύχημα.
«Η ποιότητα των οστών αυτών των ατόμων οφείλεται σε μετάλλαξη στο γονίδιο sost, το οποίο παράγει την πρωτεΐνη σκληροστεΐνη, η οποία επεμβαίνει στο ρυθμό της οστικής αναδόμησης και ειδικά στην οστική ανάπλαση και δίνει στους οστεοβλάστες την εντολή να σταματήσουν τη δημιουργία οστού. Η απουσία της πρωτεΐνης αυτής αφήνει το κόκαλο να συνεχίζει να δημιουργείται», εξήγησε ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Leiden της Ολλανδίας και υπεύθυνος του Ευρωπαϊκού Προγράμματος ΤΑΛΩΣ το οποίο ερευνά τη δράση την σκληροστεΐνης, Σωκράτης Παπαπούλος, ο οποίος αναγορεύεται σήμερα επίτιμος διδάκτορας της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ.
Το γεγονός ότι η απουσία της σκληροστεΐνης οδηγεί στη δημιουργία οστού ώθησε τους επιστήμονες να αναζητήσουν θεραπεία της οστεοπόρωσης με την αναστολή της παραγωγής της σκληροστεΐνης, κάνοντας χρήση της τεχνολογίας των μονοκλωνικών αντισωμάτων. Σε πειράματα που έγιναν σε ζώα παρατηρήθηκε ότι με την αναστολή της δράσης της σκληροστεΐνης αυξήθηκε η οστική μάζα. Σε ανθρώπους δοκιμάστηκε σε 1η και 2η φάση και παρατηρήθηκε αύξηση της οστικής μάζας κατά 5% τρεις μήνες μετά τη χορήγηση της πρώτης δόσης. Η μελέτη αυτή, που διεξάγεται στην Αμερική, βρίσκεται σε 2η φάση και θα χρειαστεί καιρό για να διαπιστωθεί ότι είναι ασφαλής.
Ο κ. Παπαπούλος είναι διευθυντής του Τμήματος Μεταβολισμού των Οστών στην Κλινική Ενδοκρινολογίας και Μεταβολικών Νοσημάτων και καθηγητής του Πανεπιστημίου Leiden της Ολλανδίας, και ασχολείται συνεχώς με την έρευνα του μεταβολισμού του ασβεστίου και των οστών και την ανάπτυξη νέων θεραπευτικών προσεγγίσεων των νοσημάτων του σκελετού. Τα ειδικά ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν τη βασική και κλινική φαρμακολογία των διφωσφονικών φαρμάκων και την ταυτοποίηση διαβιβαστικών παραγόντων που συμμετέχουν στην οστική ανάπλαση με σκοπό την ανάπτυξη νέων φαρμακευτικών μεθόδων για την αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης. Μεταξύ άλλων, ταυτοποίησε με την ερευνητική του ομάδα το μηχανισμό δράσης των διφωσφονικών και της σκληροστεΐνης.
Το 2006 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ για τη συνολική προσφορά του τιμήθηκε το 2007, με τον Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος της Ελληνικής Δημοκρατίας..healthyliving.gr